Zauzdavanje Konjićevog skoka: Kako je tekla anglo-američka vazduhoplovna kontraofanziva iznad Drvara
Cilj operacije bio je uništenje glavne komande Narodnooslobodilačke vojske sa Josipom Brozom Titom na čelu, te slamanje partizanskog vojnog i političkog rukovodstva.
O ovoj operaciji jugoslovenska, ali i svjetska historiografija iznjedrila je nekoliko knjiga, a kao posebna tema obrađivana je i na komandnim koledžima Marinskog korpusa i Kopnene vojske Sjedinjenih Američkih Država. Međutim, u svim radovima je naglasak na manevrima kopnenih jedinica i borbama koje su od 25. maja do 2. juna 1944. godine vođene u samom Drvaru i njegovoj neposrednoj okolini, te razlozima njemačkog neuspjeha da ostvari primarni cilj operacije.
Izuzev činjence da je Josip Broz Tito nakon povlačenja iz Drvara sovjetskim transportnim avionom evakuisan u Bari, relativno malo su u ovim radovima spominjana ostala saveznička, američka i britanska, vazduhoplovna dejstva tokom kojih je od 25. maja do 2. juna 1944. godine izvršeno oko 1.000 borbenih letova, uključujući misije strategijskih bombardera. Broj operativnih letova, uloženi ratni napor, koncentracija i koordinacija dejstava protiv okupatorskih oružanih snaga daju ovim dejstvima obilježje združene anglo-američke vazduhoplovne kontraofanzive koja je pružila ogromnu podršku snagama NOVJ koje su se borile na zemlji, čak značajno utjecala na neuspjeh njemačkog plana.
Luftwaffe iznad Jugoslavije
Kako bi ostvarili ciljeve zacrtane planom operacije Rosselsprung, njemačka komanda je pored zloglasnog 500. SS padobranskog bataljona, koji je padobransku obuku započeo u 3. padobranskoj školi Luftwaffe na aerodromu Butmir pokraj Sarajeva, angažovala značajne kopnene snage XV. Brdskog korpusa koje su uz desant trebale sinhronizovano napasti Drvar iz više pravaca.
Za vatrenu pripremu i podršku operacije, te transport trupa i dotur materijala koncentrisane su do tada najveće njemačke vazduhoplovne snage koje su sudjelovale u jednoj ofanzivi protiv Narodno-oslobodilačke vojske Jugoslavije. Na aerodromu Ceravci pored Bihaća bile su stacionirane jedna izviđačka eskadrila iz grupe "Hrvatska", te 13 eskadrila 151. puka obrušavajućih bombardera Ju 87 Štuka. Na Aerodromu Zalužani pokraj Banje Luke bile su stacionirane 1. i 2. eskadrila 7. noćne bombarderske grupe, te privremeno 2. grupa 51. lovačkog puka. Oko Zagreba bila je koncentrisana glavnina borbenih aviona, 3. eskadrila 7. noćne bombarderske grupe i 1. grupa 2. puka obrušavajućih bombardera na aerodromu Pleso, 2. grupa 151. puka obrušavajućih bombardera na aerodromu Velika Gorica i 4. grupa 27. lovačkog puka na aerodromu Lučko. Ukupno šest eskadrila jurišnih bombardera je za ovu operaciju prekomandovano iz Francuske. 2. grupa 4. puka za transport trupa bila je raspoređena na aerodrom Ečka kod Zrenjanina, a 2. i 3. grupa 1. puka za transport trupa sa jedrilicama na aerodrom Brežice kod Cerklja. Pored ovih u operaciji su sudjelovale i dvije eskadrile 12. vazduhoplovne grupe za blisko izviđanje koje su djelovale sa aerodroma Jesenica kod Mostara. Na osam aerodroma u 22 eskadrile bilo je raspoređeno 222 lakih i obrušavajućih bombardera, lovaca i izviđačkih aviona za izvršenje borbenih dejstava, te oko 35 aviona za transport padobranaca i 40 obrušavajućih bombardera namijenjenih vuči jedrilica koji su potom mogli i borbeno djelovati. Kako bi očuvali faktor iznenađenja dio jedinica je stigao na aerodrome odakle će poletjeti u napad samo dan prije početka ofanzive.
Napad na Drvar počeo je u 6:30 sati vazdušnim bombardovanjem koje su izvršile 1. i 2. eskadrila noćne bombarderske grupe sa Zalužana, te dvije eskadrile 151. puka obrušavajućih bombardera sa Ceravaca i i Plesa, nakon čega je u 7.00 sati počeo desant.
Savezničko vazduhoplovstvo nad Balkanom
Savezničke vazdušne snage su nakon iskrcavanja saveznika na Apeninsko poluostrvo i kapitulacije Italije u septembru 1943. godine zaposjele veliku ravnicu oko grada Foggia, sjeverno od Barija u kojoj su uspostavili 27 aerodroma sa kojih će djelovati vazduhoplovne jedinice američkog, britanskog, kanadskog, australijskog, novozelandskog, grčkog i savezničkog italijanskog vazduhoplovstva.
Do maja 1944. godine pod komandom britanskog Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva (RAF) bit će 11 skvadrona teških bombardera, 7 skvadrona lakih i srednjih bombardera, 48 skvadrona lovaca i lovaca bombardera, 4 izviđačka skvadrona i dvije eskadrile za posebne zadatke, a pod komandom američkog armijskog ratnog vazduhoplovstva (USAAF) 78 skvadrona teških bombardera, 22 skvadrona srednjih bombardera, 30 skvadrona lovaca i lovaca-bombardera, 6 grupa transportnih aviona i 4 izviđačka skvadrona. Nemalo 5.000 aviona stacioniranih u Italiji dejstvovalo je nad frontovima u južnoj Francuskoj, sjevernoj Italiji i jugoistočnoj i centralnoj Evropi, te nad Mediteranom.
Na Teheranskoj konferenciji Čerčila, Ruzvelta i Staljina dogovoreno je da se pruži tehnička i vojna pomoć Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije u borbi protiv sila Osovine, te saveznička vazduhoplovstva već od kraja 1943. godine počinju izvršavati borbene letove u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva. Ova su dejstva bila uglavnom usmjerena na ometanje drumskog i željezničkog saobraćaja, aerodrome na kojima su bile stacionirane snage Luftwaffe i Zrakoplovstva NDH, a nešto manje na okupatorske garnizone i jedinice.
Saveznički protivudar Po početku desanta, nakon što su savezničke vojne misije pri Vrhovnom štabu informisale savezničku komandu u Bariju, a komanda 1. proleterskog korpusa NOVJ tražila vazdušnu podršku pokrenut je odgovor protiv ofanzive njemačkih snaga. U narednih šest dana bit ća napadani njemački položaji, kolone, garnizoni i aerodromi na područjima Bihaća, Banje Luke, Bosanskog Grahova, Bosanske Krupe, Bosanskog Novog, Bosanskog Petrovca, Glamoča, Knina, Livna, Prijedora, Zagreba.
Prvu savezničku vazduhoplovnu akciju izvršava 73. skvadron Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva (RAF) na avionima Spitfire Mk.Vc. 25. maja oko 11.30 sati na pravcu Bihać – Bosanski Petrovac ovaj skvadron napada njemačku kolonu od oko 100 vozila koja napreduje iz pravca Bihaća. Nakon izvedenog napada odjeljenje Spitfirea uočava veliku formaciju njemačkih transportera Junkers Ju 52, vjerovatno sa aerodroma Ečka, ali ih ne napada zbog nedostatka municije. Drugo odjeljenje 73. skvadrona napada bihaćki aerodrom pri čemu najprije obara jedan Henschel Hs 126 koji približavao aerodromu, a potom na zemlji uništiava tri Junkersa Ju 87 Stuka, te oštećuje još 20 aviona.
Napade pokreće i XII Taktička lovačka komanda USAAF čiji avioni P-47C Thunderbolt napadaju dijelove 7. SS divizije koja nastupa od Mrkonjić Grada.
Tokom naredna dva dana anglo-američke snage izvršile su višestruke vazdušne napade na njemačke snage na prostoru između Livna, Bosanske Krupe i Banja Luke. Najviše napada je usmjereno na aerodrom i taktičke mete u okolini Bihaća, te na puteve kojima njemačke snage nastupaju prema Drvaru. 6., 32., 73., 249. i 253. lovački skvadroni RAF tri puta napadaju bihaćki aerodrom, kolonu se kretala iz pravca Bosanskog Novog, te konvoj između Knina i Bosanskog Grahova.
U ovim je napadima oboreno 5 njemačkih aviona u vazdušnim borbama, prijavljeno uništenje oko 40 aviona na zemlji, te oko 40 kamiona. Raketirani su njemački položaji u samom Drvaru, a strategijski bombarderi 15. zračnih snaga USAAF bombardovali su njemačke taktičke mete oko Bihaća. Kod Ključa su napadi avijacije zaustavili kolonu 1. oklopnog grenadirskog jurišnog bataljona, a kod Knina 1. puk "Brandenburg" divizije. 28. maja u akciju stupa i 82. lovačka grupa USAAF avionima P-38 Lightning čija tri skvadrona sprječavaju bilo kakve letove sa aerodroma Zalužani i Ceravci i bombarduju trupe u Banjoj Luci, Bihaću i Livnu. Istovremeno RAF-ove 73., 249. i 253. lovačka eskadrila izvršavajući i po 4 zadatka dnevno napadaju snage koje napreduju od Bosanskog Grahova, Bosanskog Petrovca i Ključa.
O žestini anglo-američkih napada govore i izvještaji njemačkih 92. motorizovanog grenadirskog puka i 55. kozačkog pionirskog bataljona koje su napadi iz vazduha prinudili na povlačenje od Bosanskog Petrovca prema Ripču, te 105. SS izviđačkog bataljona koji je 28. maja ujutru trebao da nastupi od Bosanskog Grahova i zauzme položaj prema Drvaru, ali do večeri nije uspio zbog učestalih napada iz brišućeg leta u kojima je izgubio 11 vozila. U napadima RAF-a oboreni su i poginuli komandant 73. skvadrona major Chase i pilot zastavnik Baker.
U kontraofanzivu su 29. maja uključeni i strategijski bombarderi iz sastava 304. bombarderskog winga 15. vazdušnih snaga USAAF koji napadaju željeznička i saobraćajna čvorišta, te njemačke snage na strateškim pravcima. 454. bombarderska grupa bombarduje most i kasarne u Bosanskom Novom i njemačke trupe u Kninu, 455. grupa željezničku stanicu u Bosanskoj Krupi i kasarne u Banja Luci, 456. grupa bombarduje kasarnu u Žegaru, koncentraciju trupa u Zavalju pored Bihaća i taktičke mete u Drvaru, a 459. grupa taktičke mete u Prijedoru i Livnu. Strategijski bombarderi B-24 Liberator 304. bombarderskog winga u trinaest misija toga dana bacaju 500 tona bombi izvršavajući 300 borbenih letova, što je jedna trećina borbenih letova ukupno izvedenih tokom sedam dana trajanja savezničke vazdušne kontraofanzive i više borbenih letova strategijske avijacije nego što je izvedeno na Sarajevo tokom cijelog rata. Istovremeno su lovački skvadroni RAF nastavili da vrše pritisak na njemačke snage napadima iz brišućeg leta.
U noći između 29. i 30. maja saveznički transportni avioni počinju doturanje municije, artiljerijskih granata i opreme jedinicama NOVJ koje se bore sa njemačkim snagama. Duturanje opreme će se nastaviti do okončanja borbi. Bombardovanje taktičkih meta i saobraćajnih čvorišta radi unošenja konfuzije i zagušenja saobraćaja je nastavljeno, a zbog intenziteta napada iz vazduha štab XV brdskog korpusa 30. maja je naredio svim njemačkim motorizovanim jedinicama da se kreću isključivo noću.
Zatim, 30. i 31. maja. 12. skvadron Južnoafričkog ratnog vazduhoplovstva (SAAF) pod operativnom komandom RAF-a, avionima B-26 Marauder uzastopce napada putne komunikacije oko Bosanskog Novog i Banja Luke, te prijevoj Mliništa kod Glamoča, dok 15. skvadron SAAF avionima Martin Baltimore bombarduje trupe oko Bosanskog Petrovca. 73., 87., 249. i 253. skvadron RAF nastavili su do 2. juna napade na njemačke jedinice u okolini Drvara. Lovci-bombarderi konstantnim napadima sprječavaju napredovanje njemačkih snaga, a 30. maja između Glamoča i Drvara uništavaju četiri tenka.
U dva navrata, na zahtjev štaba 8. korpusa NOVJ upućen depešom preko Visa, direktno su napali njemačke snage u Bosanskom Grahovu, a Oklopni grenadirski jurišni bataljon koji je 1. juna trebao da zauzme položaj kod Bosanskog Grahova krečući se od Bosanskog Petrovca ostao je, zbog napada iz vazduha, bez svih vozila i kao pješadijska jedinica na položaj stigao tek 3. juna.
U noći između 3. i 4. juna transportni avion C-47 Dakota Sovjetskih vazdušnih snaga iz sastava Grupe Vitruk koja je djelovala iz južne Italije evakuisao je sa provizornog letilišta u Kupreškom polju Josipa Broza Tita i Vrhovni štab u Bari. Time je propao cilj njemačke operacije Rosselsprung.
Iako su glavni otpor ofanzivi pružile jedinice NOVJ koje su zatvarale pravce napredovanja njemačkih jedinica i time omogućile evakuaciju Vrhovnog štaba iz okruženja, savezničke vazdušne snage su bile jedan od ključnih faktora njemačkog neuspjeha. S druge strane operacije koje su anglo-američke vazdušne snage izvršile između 25. maja i 4. juna 1944. godine ukazale su savezničkoj komandi da je potrebno formiranje posebne formacije koja će izvršavati taktičke vazduhoplovne zadatke iznad Jugoslavije kao podršku Narodno oslobodilačkoj vojsci Jugoslavije. Ona će biti formirana pod nazivom Balkan Air Force i samo mjesec dana kasnije u okolini Livna izvršit će prvi borbeni zadatak, a u njen sastav će ući devetnaest lovačkih, lovačko-bombarderskih, bombarderskih eskadrila.
Uspješno sprječavanje vazdušnih dejstava njemačkog vazduhoplovstva, usporavanje i otežavanje manevra njemačkih kopnenih snaga, doturanje materijala neophodnog za otpor jedinicama NOVJ tokom operacije Rosselsprung osujetilo je ostvarenje brižljivo pripremljenog njemačkog plana. Slobodno može biti rečeno da je neuspjeh njemačke operacije presudno je uticao i na sam tok posljednje godine Drugog svjetskog rata na području Jugoslavije u korist antifašističkih snaga.
Odjel radiologije u ASA Bolnici na putu da bude dostupniji svim građanima BiH
