Banjalučki Kastel jedan je od najstarijih objekata u BiH, ali i među najljepšim
Zidine Kastela teško je ne primijetiti prilikom dolaska u Banju Luku. Najstariji tragovi naselja na području Banja Luke su ostaci neolitskog gradinskog naselja koji su pronađeni upravo na prostoru Kastela.
Iako se ne zna kada je objekat napravljen, mnoge historijske činjenice potvrđuju da se na mjestu današnjeg Kastela nalazilo rimsko naselje Castra te da su Rimljani često bili izloženi nasrtajima varvarskih naroda.
"U prilog ovakvim tvrdnjama idu i arheološki nalazi koji su pronađeni na prostoru današnjeg Kastela, a odnose se na rimsku keramiku, novac i građevinarstvo. Posebno važan nalaz je antički žrtvenik posvećen bogu Jupiteru pronađen 1885. godine prilikom gradnje mosta preko Crkvene. Takođe, na prostoru tvrđave pronađeni su ostaci slavenskog naselja iz perioda ranog srednjeg vijeka (od VIII do XII vijeka). U bosanskoj srednjovjekovnoj državi postojao je Vrbaški grad, koji se po jednoj pretpostavci nalazio na mjestu današnjeg Kastela. Međutim, po drugoj pretpostavci, Vrbaški grad se identifikuje sa Podgradcima u Potkozarju", kažu iz Turističke zajednice Banja Luke.
Intenzivna gradnja Kastela počela je u pretposljednjoj deceniji XV stoljeća za vrijeme turske okupacije i vladavine Ferhad paše Sokolovića koji je pored ove utvrde izgradio i druge objekte orjentalnog tipa kao što je tophana koja je prerasla u utvrđeno grad s kulama i tabijama koje su se neprestano nadograđivale.
"Na zidovima tvrđave je takođe bio i veliki drveni konak koji je gledao na Vrbas, kao i niz zidanih objekata iz perioda dok je u tvrđavi bila austrougarska vojska. Tvrđava, ali i grad Banja Luka posebno dobijaju na značaju za vrijeme Austro-ugarsko-turskih ratova kao važan geostrateški centar", dodaju iz TZ Banja Luke.
Tvrđava je više puta obnavljana, danas je centar kulturno-zabavnih dešavanja u Banjoj Luci tokom ljetnog perioda, a u planu je da se sanira cjelokupna i dobije izgled što približniji nekadašnjem.
U Kastelu se nalazi rimski sarkofag nađen u Šargovcu, rimski miljokaz s nekadašnjeg puta Salona - Servitium. Danas je tvrđava Kastel spomenik I kategorije.
U prošlosti Kastel je bio jako vojničko utvrđenje i štitio je kotlinu Vrbasa od neprijateljskih naleta. Tvrđava je sa svih strana opasana debelim kamenim zidovima, a u njenoj unutrašnjosti, pored ljetne pozornice, igrališta za djecu i nacionalnog restorana nalazi se i Kamena kuća u funkciji galerije.
Poznato koliko koja zemlja iz regiona treba dobiti novca iz EU fonda Plan rasta
