Nagrada se dodjeljuje od 1988. pojedincima i organizacijama zaslužnim za promicanje ljudskih prava i temeljnih sloboda.
Evropski parlament nagradu, koju prati novčani iznos od 50.000 eura, dodjeljuje na plenarnoj sjednici u Strasbourgu 10. decembra, dan kada je 1948. potpisana UN-ova Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima.
Nagrada nosi ime sovjetskog fizičara i disidenta Andreja Dmitrieviča Saharova (1921.-1989.). On je 1970. osnovao odbor za zaštitu ljudskih prava i žrtava političkih procesa. Godine 1975. dobio je Nobelovu nagradu za mir.
Pussy Riot nominirao je njemački zastupnik Werner Schulz (Zeleni/EFA), u čemu ga je podržalo još 45 zastupnika. Za kandidaturu je potrebno najmanje 40 potpisa evropskih zastupnika ili podrška jedne političke grupe u EP-u.
Nadežda Tolokonjikova (22), Ekaterina Samucevič (29) i Marija Aljohina (24) osuđene su 17. augusta na dvije godine zatvora zbog huliganstva i poticanja na vjersku mržnju zato što su 21. februara, skrivene iza maski, s gitarama i ozvučenjem, izvele "punk molitvu" protiv predsjednika Vladimira Putina u hramu Krista Spasitelja u Moskvi. Rekle su da su tim protestima htjele upozoriti na tijesne veze između Ruske pravoslavne crkve i Putina, a ne uvrijediti vjernike.
Evropska unija i SAD osudili su kaznu, ocijenivši da nije razmjerna ozbiljnosti djela. Kritikama su se pridružili i OSCE, Vijeće Evrope te Ruska pravoslavna crkva.
