Prije 105 godina
81

Na današnji dan završio je Prvi svjetski rat, sukob koji je oblikovao moderno doba

F. H.
Foto: Shutterstock
Foto: Shutterstock
Primirje kojim je okončan Prvi svjetski rat stupilo je na snagu u 11 sati, 11. novembra 1918. godine, tri minute prekasno za kanadskog vojnika George Lawrence Pricea kojeg je njemački snajper pogodio u 10 sati i 57 minuta, zadnju žrtvu rata.

Prvi svjetski rat je bio sukob u kojem je poginulo sedam miliona vojnika, a 21 milion je ranjen. Poginulo, umrlo od gladi ili drugih posljedica rata je i pet miliona civila. Primirje između Njemačke i Antante je potpisano u željezničkom vagonu u Compiegneu u Francuskoj u pet sati 11. novembra, a predviđeno je bilo da na snagu stupi u 11 sati.

Povod za rat je bio sarajevski atentat na austrougarskog prijestolonasljednika Franca Ferdinanda, ali su uzroci bili puno dublji sa svijetom podijeljenim u blokove te paranoidnom ratnom psihozom uvučenom u glave državnih i vojnih lidera toga vremena.

Rat se vodio između na jednoj strani sila Antante Velike Britanije, Francuske, Rusije, te Centralnih sila Njemačke i Austro-ugarske. Italija nominalno saveznik Centralnih sila je na početku rata ostala neutralna, da bi se po obećanju teritorijalnog širenja pridružila Antanti. Osmansko carstvo i Bugarska su ušle u savez sa Njemačkom i Austro-Ugarskom. Od 1917. godine, na strani sila Antante u rat su ušle Sjedinjene Američke Države. Na Dalekom istoku Japan je zauzeo pojedine teritorije Njemačkog carstva.

Jedno od glavnih obilježja rata su bile nerezonske odluke vojnih komandi koje su na stotine hiljada vojnika poslale u smrt bezglavim jurišima preko poljana ispresjecanih rovovima i rupama od granata.

Također, u toku rata se razvijala i vojna tehnika, pa su masovno korišteni avioni, a pred kraj rata i tenkovi.

Prvi svjetski rat je doveo do nestanka četiri carstva: Ruskog, Njemačkog, Austro-Ugarskog i Osmanskog, te je predstavljao pobjedu koncepta nacionalne države nad konceptom multinacionalnih carstava. Ratna iscrpljenost je u Rusiji stvorila uslove koji su doveli do toga da boljševici pod vodstvom Vladimira Lenjina preuzmu vlast.

Politička geografija Evrope je promijenjena i po okončanju rata na ruševinama carevina nastale su brojne nove države: Kraljevina Srba Hrvata Slovenaca, Čehoslovačka, Poljska, Estonija, Latvija, Litvanija.

Jedan od opisa Prvog svjetskog rata je bio i to da je to rat koji će okončati sve ratove. Ispostavio se pogrešnim. Poraženim državama nametnuti se teški uslovi u Versaju, gdje su osim gubitka teritorije morali da plate i ogromne ratne odštete.

Osjećaj revanšizma u poraženim državama je bio ogroman, a kod ogromne žrtve su ostavile duboke traume na društvu svih učesnica. Svijet koji se formirao nakon Prvog svjetskog rata sa Ligom Naroda nije imao dovoljno mehanizama da spriječi stvaranje pogodnog tla za događaje koji su doveli do svih užasa Drugog svjetskog rata.

Kao posljedica rata u mnogim državama su ojačali radikalni desničarski i radikalni ljevičarski pokreti, a u Njemačkoj se tražio krivac za rat. Nacistička ideologija sa Adolfom Hitlerom krivca je našla u "unutrašnjoj izdaji" i Jevrejima što je u konačnici dovelo do holokausta.