Upravljanje deviznim rezervama, kupovine i prodaje KM

• Služe kao podrška stranim investitorima, odnosno devizne rezerve jačaju povjerenje investitora u sposobnost privrede neke zemlje da će biti u prilici da izmiri svoje obaveze u slučaju valutnih kriza;

• Koriste i za potrebe plaćanja spoljnog duga zemlje, odnosno mogu se posmatrati u kontekstu operacija upravljanja spoljnim dugom zemlje;

• Predstavljaju podršku ukupnoj monetarnoj politici zemlje kao i upravljanju likvidnošću zemlje itd.

Držanje deviznih rezervi

Na koji način će se devizne rezerve koristiti zavisi od monetarne politike koja se implementira u konkretnoj zemlji. Izbor monetarne politike u velikoj mjeri određuje i djelovanje centralne banke, pa tako i sistem upravljanja, namjene odnosno korištenja deviznih rezervi. U skladu sa navedenim namjenama CBBiH drži devizne rezerve u prvom redu kao podršku domaćoj valuti, što proizilazi iz aranžmana valutnog odbora (eng. Currency Board) kao modela monetarne politike koju u skladu sa Zakonom o Centralnoj banci implementira CBBiH.

Devizne rezerve u širem smislu, pored deviznih sredstava pod kontrolom centralne banke, obuhvataju i devizna sredstva poslovnih banaka rezidenata te države. Kada se diskutuje o deviznim rezervama uglavnom se podrazumijevaju devizne rezerve u užem smislu, tj. one kojima upravlja centralna banka. Držanje deviznih rezervi tj. valuta drugih država omogućava održavanje stabilnog kursa domaće valute i smanjuje efekte potencijalnih ekonomskih šokova. Specifičan slučaj su centralne banke eurozone, članice ECB, koje dio deviznih rezervi drže i u domaćoj valuti, tj. u eurima. Istorijski posmatrano, devizne rezerve su na značaju dobile nakon napuštanja zlatnog standarda polovinom prošlog vijeka.

MMF navodi da su ciljevi upravljanja deviznim rezervama obezbjeđenje da adekvatnost deviznih rezervi doprinese ostvarenju drugih ciljeva, da su rizik likvidnosti, tržišni rizici i kreditni rizici pod odgovarajućom kontrolom, da poštujući ograničenje rizika likvidnosti i drugih rizika, obezbijedi generisanje razumnih prihoda na investirana sredstva u srednjem i dugom roku.

U skladu sa navedenim ciljevima i principima, Zakonom o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine je propisano da je jedan od osnovnih zadataka CBBiH, koji se izvršava pod nadležnošću njenog Upravnog vijeća, da drži i upravlja službenim deviznim rezervama na siguran i profitabilan način.

Upravljanje

Proces upravljanja deviznim rezervama u CBBiH se odvija na tri nivoa, (1) strateškom – Upravno vijeće/odbor, (2) taktičkom – Investicioni komitet i (3) operativnom – organizacioni oblici CBBiH nadležni za poslove upravljanja rizicima, bankarstva i monitoringa i analiza. Upravno vijeće odobrava Smjernice CBBiH o upravljanju deviznim rezervama kojim se određuje tip i nivo rizika koji je CBBiH spremna da preuzme i diskrecioni prostor za taktički i operativni nivo. Investicioni komitet usmjerava proces upravljanja deviznim rezervama u okviru Smjernica i donosi Operativna pravila o investiranju. Organizacioni oblici Centralnog ureda Centralne banke nadležni za poslove investiranja deviznih rezervi, upravljanja rizicima, monitoringa i analiza moraju djelovati u skladu sa smjernicama koje je usvojilo Upravno vijeće i u skladu s operativnim pravilima koje je donio Investicioni komitet. U okviru ovih parametara nadležno odjeljenje odlučuje koje će finansijske institucije i instrumente operativno odabrati za investiranje deviznih rezervi i o navedenom redovno izvještava i obrazlaže razloge svojih odluka Investicionom komitetu.

Portfolio deviznih rezervi izložen je kreditnom, kamatnom, valutnom i riziku likvidnosti. Upravljanje rizicima vrši se kroz mjerenje izloženosti portfolija deviznih rezervi prema tim rizicima i uspostavljanje mjera za ograničavanje njihovih potencijalnih štetnih efekata na portfolio.

Kreditni rizik predstavlja rizik neizvršenja obaveza ili ugovorenih obaveza od druge strane u ugovoru. Postoje dva načina ograničavanja kreditnog rizika:

ograničavanje ugovornih strana ili instrumenata na one visokog standarda, prema procjeni agencija koje određuju rejting, određivanje limita na iznose koji mogu biti investirani kod pojedinačne ugovorne strane ili u određene tipove instrumenata. CBBiH ograničava izloženost kreditnom riziku ulaganjem u vrijednosne papire država eurozone visokog kreditnog rejtinga, te plasiranjem depozita kod odabranih centralnih banaka u eurozoni, BIS banke i odabranih poslovnih inobanaka visokog kreditnog rejtinga.

Devizni ili valutni rizik

Također su uspostavljena ograničenja koncentracije ulaganja u svaku pojedinačnu zemlju i pojedinu poslovnu inobanku.

Rizik promjene kamatnih stopa predstavlja rizik smanjenja vrijednosti portfolija deviznih rezervi usljed promjene kamatnih stopa na tržištu koja dovodi do promjene tržišne cijene instrumenata sa fiksnim prinosom (obveznica).

Ograničavanje izloženosti deviznih rezervi kamatnom riziku se vrši primjenom tzv. referentnih portfolija (engl. Benchmark portfolios), kao i regulisanjem dužine trajanja (engl. Duration) portfolija deviznih rezervi. Što je rok dospijeća obveznica u koje su investirane devizne rezerve duži, veći je pripadajući rizik promjene njihove tržišne vrijednosti.

Devizni ili valutni rizik predstavlja rizik promjene deviznog kursa domaće valute prema valutama u portfoliju deviznih rezervi, koja dovodi do smanjenja vrijednosti deviznih rezervi izraženih u domaćoj valuti u odnosu na devizne obaveze u domaćoj valuti. Minimiziranje ovog rizika CBBiH vrši držanjem deviznih rezervi pretežno u eurima, s obzirom da je kurs konvertibilne marke fiksan u odnosu na euro.

Rizik likvidnosti predstavlja rizik nemogućnosti konverzije aktive u gotovinu u stranim valutama kada je to neophodno, obično u situacijama kada na tržištu vladaju nepovoljni uslovi, odnosno nemogućnosti ostvarivanja odgovarajuće cijene za tu aktivu. Upravljanje likvidnošću odnosi se na sposobnost obezbjeđivanja velikih gotovinskih iznosa po osnovu deviznih rezervi u kratkom vremenskom periodu i uz prihvatljive troškove. U zemljama koje primjenjuju valutni odbor, devizne rezerve su posebno izložene riziku likvidnosti zbog toga što je omogućena potpuna konvertibilnost domaće valute u stranu, i obrnuto. U većini centralnih banaka ukupni portfolio deviznih rezervi se dijeli na likvidni i investicioni portfolio. U likvidnom portfoliju, devizne rezerve su investirane u najlikvidnije instrumente, u skladu sa tražnjom za likvidnim sredstvima. U investicionom portfoliju, pored likvidnosti i sigurnosti, naglasak je i na ostvarivanju prinosa na ulaganja deviznih rezervi. Rizik likvidnosti kontroliše se investiranjem deviznih rezervi u depozite sa kratkim dospijećem i kratkoročne vrijednosne papire.

Adekvatan nivo deviznih rezervi

Što se tiče adekvatnosti strukture i obima deviznih rezervi postoje različite teorije, a na sajtu MMF-a je navedeno da ne postoji univerzalna primjenjiva mjera za ocjenu adekvatnosti deviznih rezervi. Veličina potrebnih deviznih rezervi zavisi od više faktora, a najvažniji su nivo očekivanih plaćanja u razmjeni robe i usluga sa inostranstvom i kratkoročno kretanje kapitala. Devizne rezerve Bosne i Hercegovine konstantno su u porastu.

Veoma je važno da svaka zemlja ima odgovarajući, odnosno adekvatan nivo deviznih rezervi. Iako u teoriji i u praksi ne postoji jedinstveni stav o tome kolike devizne rezerve treba da budu, do danas su se iskristalisali određeni indikatori koji ukazuju na potreban, odnosno adekvatan, nivo deviznih rezervi. Prema tim indikatorima optimalni nivo deviznih rezervi je onaj koji omogućava sljedeće:

• Tromjesečno pokriće uvoza u zemlju – što predstavlja osiguranje od potencijalnih šokova na tekućem računu zemlje,
• Od 5% do 20% pokrivenosti monetarnog agregata M2 (gotov novac u opticaju i sredstva na žiro računima), jer se time održava povjerenje javnosti u domaću valutu
• Pokriće svih dužničkih obaveza zemlje koje dospijevaju u narednih dvanaest mjeseci, čime se osigurava izmirenje spoljnih obaveza zemlje u slučaju prekida kapitalnih priliva u zemlju iz inostranstva.

Devizne rezerve Bosne i Hercegovine pokrivaju 6 mjeseci uvoza roba i usluga u zemlji.

Imajući u vidu da CBBiH posluje po principu valutnog odbora, te da je domaća valuta KM vezana za euro, razumljivo je da se u euru drži najveći dio deviznih rezervi CBBiH.

S druge strane većina centralnih banaka u svijetu ima značajniju valutnu diverzifikaciju deviznih rezervi.

Pored plaćanja prema inostranstvu, na veličinu deviznih rezervi CBBiH utiču kupovine i prodaje konvertibilne marke. Prema Zakonu o Centralnoj banci CBBiH mora biti spremna da na zahtjev komercijalne banke i druge ovlaštene finansijske institucije u Bosni i Hercegovini bez ograničenja kupuje i prodaje konvertibilnu marku za euro po službenom deviznom kursu, koji je, takođe, definisan Zakonom o Centralnoj banci BiH, a prema kojem jedan euro iznosi 1,955830 konvertibilnih maraka, odnosno jedna konvertibilna marka za 0,511292 eura.

Kada se govori o kupovinama i prodajama KM, to znači posmatranje sa stanovišta CBBiH. Tako, prodaja KM, znači da CBBiH određenoj domaćoj komercijalnoj banci prodaje KM, a za uzvrat dobija EUR ili drugu stranu valutu, što znači da se u bilansu CBBiH povećava vrijednost strane valute, odnosno direktno dolazi do povećanja deviznih rezervi. S druge strane kupovina KM znači da CBBiH kupuje KM od određene komercijalne banke i za uzvrat istoj daje eure ili drugu stranu valutu, čime dolazi do smanjenja deviznih rezervi CBBiH.