"Procurio" sadržaj visoko čuvanog dokumenta EU o Izraelu: Moguće obustavljanje milijardi eura u sporazumima

Iako dokument ne poziva odmah na uvođenje sankcija, predstavlja ozbiljan politički signal u odnosima sa dugogodišnjim saveznikom.

Visoko čuvani dokument, u koji je uvid imao Guardian, a koji će šefica evropske diplomatije Kaja Kallas predstaviti ministrima vanjskih poslova EU u ponedjeljak, poziva se na nalaze Međunarodnog suda pravde, Ureda visokog komesara UN-a za ljudska prava i drugih tijela Ujedinjenih nacija. Naglašava se da se ne radi o “vrijednosnoj ocjeni” evropskih zvaničnika, ali sama formulacija ukazuje na moguć preokret u evropskoj politici prema Izraelu.

Ovaj razvoj dolazi nakon što su 17 članica EU, predvođene Nizozemskom – zemljom tradicionalno naklonjenom Izraelu – zatražile reviziju odnosa, zbog sve češćih izvještaja o pogibiji palestinskih civila dok pokušavaju doći do hrane, te zbog izraelske blokade Gaze i razornih bombardovanja koja traju od 7. oktobra 2023. godine. Prema podacima Ministarstva zdravstva u Gazi, od tada je ubijeno više od 55.600 ljudi, većinom civila.

Evropska komisija je pod dodatnim pritiskom jer je više od 100 organizacija civilnog društva, uključujući Amnesty International i Human Rights Watch, pozvalo na suspendovanje Sporazuma o pridruživanju. U zajedničkom saopćenju navode da bi "slab ili neodlučan odgovor EU dodatno ohrabrio izraelske vlasti da nastave s počinjenjem zločina".

Pored toga, osam država članica, predvođenih Belgijom, poslalo je pismo Kallas tražeći da EU obustavi trgovinu s izraelskim naseljima u okupiranim palestinskim teritorijama, pozivajući se na mišljenje Međunarodnog suda pravde koje nalaže okončanje okupacije i poziva ostale države da je ne priznaju kao zakonitu.

Sporazum o pridruživanju između EU i Izraela, potpisan 1995. godine, obuhvata trgovinsku razmjenu vrijednu 68 milijardi eura godišnje. EU je najveće tržište za izraelsku robu i partner u naučnim programima, među kojima je i Horizon Europe, u okviru kojeg je Izrael od 2021. dobio 831 milion eura grantova.

Ipak, unutar EU ne postoji jedinstvena pozicija o narednim koracima. Puna suspenzija sporazuma zahtijeva jednoglasnu odluku svih 27 članica, što je teško izvodivo zbog protivljenja zemalja poput Mađarske, Češke i Njemačke. I djelimične mjere, poput obustave povlaštenih trgovinskih uslova ili pristupa izraelskih institucija EU fondovima, zahtijevaju kvalifikovanu većinu, koja zasad nije zagarantovana.

Neki evropski zvaničnici, poput Hildegard Bentele iz Njemačke, upozoravaju da bi pritisci na Izrael umanjili uticaj EU u regionu. Nasuprot tome, bivši visoki predstavnik EU za vanjsku politiku Josep Borrell ranije je poručio da Unija ima moralnu obavezu koristiti mehanizme poput ovog sporazuma kako bi zahtijevala poštivanje međunarodnog humanitarnog prava.

Kallas je početkom sedmice priznala da EU nailazi na teškoće u postizanju konsenzusa, ali je odbacila kritike o pasivnosti. “Da bismo uveli sankcije, potrebna nam je jednoglasnost. Predstavljam 27 zemalja i ne želim predlagati nešto za šta znam da neće biti usvojeno”, rekla je.

Ova rasprava unutar EU dolazi u trenutku kada su podijeljena mišljenja o izraelskim napadima na Iran, dodatno komplikujući odnose. I dok se protesti širom Evrope nastavljaju, uključujući masovne skupove u Hagu, rastu pozivi da Unija prestane biti nijemi posmatrač i preuzme konkretnu političku odgovornost.