INTERVJU / "Reforma policije rješava organizovani kriminal u BiH"

Za razliku od različitih državnih struktura, kriminalci imaju odličnu, kako međuentitetsku tako i međudržavnu saradnju. Kako to objašnjavate i koji se oblici organiziranog kriminala ističu u takvoj vrsti saradnje?

U tom kontekstu danas možemo govoriti o transnacionalnom organizovanom kriminalu. Transnacionalni organizovani kriminal karakterizira situacija u kojoj je jedno krivično djelo počinjeno ili započeto u jednoj ili više država, a dovršeno u drugoj ili trećoj državi. Ipak, određene specifičnosti koje vladaju u Bosni i Hercegovini u pogledu organizacije i funkcionalizacije agencija za sprovođenje zakona i pravosuđa potvrđuje vašu konstataciju. Ovakva (de)organizacija i (de)funkcionalnost države BiH na općoj i konkretnoj ravni otvara prostor za djelovanje organizovanog kriminala.

Na osnovu ovog, uzroci organizovanog kriminala direktno proizilaze iz određenih partikulariteta obilježenim etno-političkim i lokal etatističkim tokovima u našoj zemlji. U tom pravcu razvili su se sljedeći oblici organizovanog kriminala: krađa motornih vozila, razbojništva, pranje novca, prostitucija, svi oblici korupcije.

Šta pokazuju rezultati Vaših istraživanja kada je u pitanju trend rasta/opadanja organizovanog kriminala u BiH?

Djelokrug mog istraživanja bila je jurisdikciona nadležnost Suda i Tužilaštva BiH. U tom kontekstu analizirana su određena krivična djela i broj izvršitelja protivpravnih radnji inkriminisanim u Krivičnnom zakonu BiH koji se odnose na članove koje tretiraju “Trgovinu ljudima”, “Krijumčarenje osoba”, “Pranje novca”, “Primanje dara i drugih oblika koristi”, “Davanje dara i drugih oblika koristi” i “Organizovani kriminal” KZ BiH . Prezentirani podaci omogućili su realan i reprezentativan pogled na prisustvo i kretanje organizovanog kriminala na cjelokupnoj teritoriji Bosne i Hercegovine.

Prema tome, ukupan zbirni broj navedenih krivičnih djela u vezi s organizovanim kriminalom kroz različite stadije krivičnog postupka (istraga, optužnica, presude i sporazumi sa tužilaštvom BiH) za period od 5. godina iznosi 679 procesnih radnji odnosno 1.856 osoba. Na osnovu obrađenih podataka o kretanju navedenih krivičnih djela u posmatranom periodu interesantno je da je tokom 2004., 2005., 2006. i 2007. godine došlo do blagog i stalnog trenda povećanja svih stadija krivičnog postupka, što ukazuje na sve veće prisustvo ovih krivičnih djela organizovanog kriminala na prostoru Bosne i Hercegovine i odlučnost pravosudnih organa u suprotstavljanju istim.

Naročito analizirajući član. 250. KZ BiH “organizovani kriminal“ uočava se blagi i stalni porast svih stadija krivičnog postupka u odnosu na prethodne godine. Ukupno je provedeno 679 istraga, od toga podignuto 185 optužnica, odnosno 27,24 posto u odnosu na broj istraga. U odnosu na broj podignutih optužnica broj presuda iznosi 152, odnosno 82,16 posto, dok je sporazuma sa tužilaštvom bilo u 63 slučaja odnosno 34 posto u odnosu na broj optužnica.

Kako ocjenjujete zakonski i institucionalni okvir za borbu protiv organizovanog kriminala i koliko ovakva državna struktura pogoduje kriminalcima u njihovim aktivnostima?

Prije svega trebamo ukazati na činjenicu razbijenog i razjedinjenog sigurnosnog i pravosudnog sistema u funkcionalnom, operativnom i organizacijskom smislu. Upravo ovakav način destrukcije sistema unutarnje sigurnosti obilježen etnonacionalnim, birokratskim i asimetričnim partikularitetima odražava se i na politiku suzbijanja organizovanog kriminala u Bosni i Hercegovini.

Ipak, određene specifičnosti obilježene disfunkcionalnim i razbijenim sigurnosnim prostorom u Bosni i Hercegovini potvrdile su se i u potpisivanju "Sporazuma o koordinaciji rada institucija iz oblasti obavještajnih, sigurnosnih i policijskih aktivnosti“ u borbi protiv teškog kriminala u junu 2005. godine. Ovo u savremenim državama podrazumjeva normalnu i razumljivu praksu, bez posebnih pisanih sporazuma.

Međutim zbog organizacione strukture unutarnjeg sistema sigurnosti i pravosuđa tj. problema subordinacije institucija BiH potrebna je praksa potpisivanja sporazuma ili memoranduma.

Specifičnosti koje vladaju u Bosni i Hercegovini odrazile su se na tretiranje ovog fenomena u domaćem zakonodavstvu. Tek nakon četiri godine (1999.) od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, zakon je prvi put pravno definirao organizovani kriminal, ali samo u jednom dijelu Bosne i Hercegovine, na teritoriji FBiH. Ipak, spoznajući sve veće prisustvo ove pojave na teritoriji BiH i njegovih negativnih uticaja na društvene prilike, više pažnje ovom fenomenu posvetilo se 2003. godine donošenjem Krivičnog zakona BiH i Zakona o krivičnom postupku BiH.

Iz ovoga proizilazi prvenstvena angažiranost policije i organa pravosuđa u suprostavljanju ovoj pojavi. Ipak, nedvojbena odlučnost suprostavljanju ovom fenomenu kriminala vidljiva je i uspostavom posebnih odjela unutar Suda i Tužilaštva BiH za krivična djela organizovanog kriminala, privrednog kriminala i korupcije. Osim toga, ZKP BiH propisuje i korišenje posebnih istražnih radnji u pretkrivičnom postupku.

Pozitivan potez u institucionalnom i pravnom okviru borbe protiv organizovanog kriminala u Bosni i Hercegovini, a posebno protiv "pranja novca“ predstavlja i uvođenje notarske službe. Nadalje, BiH kao potpisnica Konvencija o transnacionalnom organizovanom kriminalu ugradila je u svoje zakonodavstvo i pojedine radnje dokazivanju u fazi finansijskih istraga odnosno postupak i način oduzimanja nelegalno stečene imovine, takozvani "institut obrtnog dokazivanja", gdje teret dokazivanja pada na okrivljenog.

Naravno, odlučnost u borbi protiv ove pojave predstavlja i Odluka o osnivanju Agencije za borbu protiv korupcije te drugih državnih organa i tijela. Ipak, nepostojanje sistemskog (državnog) okvira u borbi protiv organizovanog kriminala, ima partikularni pristup kroz državne, entitetske i kantonalne mehanizme zaštite (policija, pravosuđe...), iz čega se može zaključiti da ne postoji sistemska djelatnost, kao preduvjet suprostavljanju organizovanom kriminalu.

Da li postoje dokazi o sprezi državnih struktura i političara sa kriminalcima?

Većina stručnjaka se slaže da je organizovani kriminal u određenoj vezi sa nosiocima državnih i javnih funkcija. Ovakvi navodi potvrđeni su u Strateškom dokumentu Bosne i Hercegovine za borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije (2006-2009)".

Na osnovu toga, navedeni dokument u svom sadržaju, kao uzrok nastanka i razvoja organizovanog kriminala navodi “ubrzano srastanje vrhova vlasti sa organizovanim kriminalom koji je tokom rata dobio puni zamah, a njegovi eksponati ponekad i politički značaj“. Osim toga, pred sudovima u Bosni i Hercegovini pokrenuto je nekoliko optužnica protiv nosioca javnih funkcija, a u svezi sa ovom problematikom.

Koja su rješenja problema organizovanog kriminala u našoj zemlji i da li se pobjeda nad takvim oblikom kriminala čini izglednom?

Osnovi uslov sistemskom suprostavljanju organizovanom kriminalu na nacionalnom i međunarodnom nivou je reforma postojeće policijske strukture u BiH, uz osiguravanje njenog djelovanja na profesionalnim osnovama te oslobađanje utjecaja etno-nacionalnih i monopolitičkih partikulariteta.

Osim toga, borba protiv ove društveno-negativne pojave podrazumjeva i angažiranost cjelokupnog društva, a pozivajući se na ubijenog italijanskog sudiju Falconea: "Organizovani kriminal je ljudski proizvod i kao takav ima svoj početak i kraj“. Ovaj problem nije samo problem BiH, već i Hrvatske, Slovenije, Njemačke, Italije i Bosne i Hercegovine.